Οι προκλήσεις για το μέλλον του χωροταξικού σχεδιασμού
Άρθρο κ. Γιάννη Λαϊνά, Senior Advisor ΣΕΒ, Τομέας Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών, στην Εφημερίδα των Συντακτών
Τα τελευταία έτη, το θέμα του χωροταξικού σχεδιασμού βρίσκεται στο επίκεντρο των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνονται σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης, καθώς και των συζητήσεων που εξελίσσονται σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών και άλλων εμπλεκόμενων στο σχεδιασμό φορέων, καθώς αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ο κρίσιμος ρόλος που κατέχει στη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης. Αλλά και από επιστημονική σκοπιά, ο σχεδιασμός συνεχώς εξελίσσεται, καθώς εμπλουτίζεται σταδιακά με νέες προσεγγίσεις, προκειμένου να είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε σύγχρονες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η πράσινη και ενεργειακή μετάβαση, η διαχείριση και πρόληψη των καταστροφών, η αποτελεσματικότερη διαφύλαξη των ευαίσθητων περιβαλλοντικών πόρων και των απειλούμενων ειδών.
Η έγκριση των αναθεωρημένων Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων (ΠΧΠ) μεταξύ 2018-2020, και ιδίως οι αναμενόμενες αναθεωρήσεις των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων (ΕΧΠ) για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τη Βιομηχανία, τον Τουρισμό, καθώς και το νέο ΕΧΠ για τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες, έχουν επαναφέρει το ενδιαφέρον για τη χωροταξία. Το ίδιο ισχύει και για τα πολύ-αναμενόμενα Θαλάσσια Χωροταξικά Πλαίσια (ΘΧΠ) τα οποία βάσει της ενωσιακής -και ήδη από το 2018 και εθνικής- νομοθεσίας θα πρέπει να θεσμοθετηθούν άμεσα.
Οι εξελίξεις αυτές υποδεικνύουν ότι έπειτα από μία ιδιαιτέρως κρίσιμη και ευμετάβλητη περίοδο (έπειτα από την δεκαετή οικονομική κρίση: πανδημία, ενεργειακή κρίση, ένταση φυσικών καταστροφών, πόλεμος στην Ουκρανία) η χώρα εισέρχεται σταδιακά σε μία νέα περίοδο προγραμματισμού, που απαιτείται να συμβαδίζει με τον «εκσυγχρονισμό» και την «ολική επαναφορά» του σχεδιασμού. Στις διεργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη, εναποτίθενται πολλαπλές ελπίδες, προσδοκίες και ανάγκες, τόσο της επιχειρηματικής κοινότητας όσο και της κοινωνίας συνολικά: από την εξασφάλιση της διατηρήσιμης οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία μίας ισχυρής παραγωγικής βάσης, την εδαφική και κοινωνική συνοχή, την δίκαιη κατανομή των πόρων και την άρση των αποκλεισμών, έως την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και την αειφόρο χρήση των πόρων.
Γίνεται επομένως κατανοητό ότι οι προκλήσεις, αλλά και τα ειδικότερα ζητήματα και οι αναπτυξιακοί στόχοι που καλείται σήμερα ο σύγχρονος χωροταξικός σχεδιασμός να κατευθύνει -και σε ορισμένες περιπτώσεις να ρυθμίσει σύμφωνα με τις νεότερες προβλέψεις του ν.4759/2020- παρουσιάζουν, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, έναν αυξημένο βαθμό πολυπλοκότητας. Το γεγονός αυτό όμως, δεν θα πρέπει να αποτελέσει αφορμή για καθυστέρηση ή παρακώλυση των σχεδιαστικών προσπαθειών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Αντιθέτως, θα πρέπει να αναγνωριστεί ως μία μοναδική ευκαιρία ανάδειξης και προώθησης της απαιτούμενης συμπληρωματικότητας μεταξύ του αναπτυξιακού και χωροταξικού προγραμματισμού, για την εισαγωγή μίας νέας περιφερειακής και εν γένει αναπτυξιακής πολιτικής.
Για την υπέρβαση των δυστοκιών του παρελθόντος (καθυστερήσεις, αντιφατικές ρυθμίσεις, συγκρούσεις κλπ.) τα σύγχρονα χωροταξικά πλαίσια εξοπλίζονται από θεσμικής απόψεως με ένα μεγάλο εύρος δυνατοτήτων παρέμβασης και υποστηρικτικών μέσων. Ενδεικτικά να αναφερθεί η αποσαφήνιση που επέρχεται με τον ν.4759/2020 στην ιεράρχηση μεταξύ των διαφόρων επιπέδων σχεδιασμού, η θέσπιση των εννοιών της κατεύθυνσης, ρύθμισης, εξειδίκευσης, και συμπλήρωσης μιας ρύθμισης, η συγκρότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Χωροταξικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων (ΚΕΣΥΧΩΘΑ), το οποίο έχει ως βασική αποστολή την παροχή γνώμης -μεταξύ άλλων- σε περίπτωση αντικρουόμενων ή ασαφών διατάξεων ή σε περίπτωση έκδοσης αντικρουόμενων γνωμοδοτήσεων ή ερμηνειών από τις αρμόδιες υπηρεσίες, καθώς και η θέσπιση των πιστοποιημένων αξιολογητών χωρικών μελετών για την υποβοήθηση της διοίκησης.
Ωστόσο, οι πρόσφατες σημαντικές βελτιώσεις επί του περιεχομένου και των διαδικασιών που διέπουν εφεξής την κατάρτιση και έγκριση των Χωροταξικών Πλαισίων, από μόνες τους, δεν προεξοφλούν την επιτυχία του σχεδιαστικού εγχειρήματος. Απαιτείται σταθερότητα στο νομικό πλαίσιο και βελτιωτικές παρεμβάσεις που θα λειτουργούν συμπληρωματικά με τα εν εξελίξει σχεδιαστικά εγχειρήματα, προκειμένου να αποφευχθούν εκπλήξεις και ανατροπές στους σχεδιασμούς που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Για τον ΣΕΒ, απαιτείται επίσης συνέχιση των προσπαθειών ιδίως σε ό,τι αφορά τον εκσυγχρονισμό του θεσμού της οργανωμένης χωροθέτησης των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την παραγωγή νέων σχεδίων και την προσαρμογή των υφιστάμενων στα σύγχρονα αναπτυξιακά δεδομένα. Οι εξαιρετικά μεγάλοι απαιτούμενοι χρόνοι από την εκπόνηση έως και την εφαρμογή του σχεδιασμού (κατά μέσο όρο 7 έτη στο χωροταξικό σχεδιασμό) αποτελούν τη βασική αιτία για τις διαπιστωμένες αστοχίες, απαιτείται επομένως να μειωθούν σημαντικά. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα των Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων Πελοποννήσου και Δυτικής Μακεδονίας τα οποία δεν κατέστη εφικτό να θεσμοθετηθούν σε έγκαιρο χρόνο και πλέον βρίσκονται σε διαδικασία επικαιροποίησης προκειμένου να προσαρμοστούν στο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ). Όμοια ζητήματα εντοπίζονται και για το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας-Αττικής του 2014 το οποίο απαιτείται να προσαρμοστεί στα σύγχρονα αναπτυξιακά δεδομένα και πολιτικές για την μητροπολιτική περιοχή.
