Η Εταιρική Διακυβέρνηση ως εργαλείο μετάβασης σε ένα υπόδειγμα βιώσιμης ανάπτυξης
Άρθρο κ. Μιχάλη Μητσόπουλου, Διευθυντή Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών ΣΕΒ, στην ειδική έκδοση του Business Energy για τα ESG
Έχουν περάσει 18 χρόνια από την ταινία του Al Gore “An Inconvenient Truth” που έδωσε ευρεία προβολή σε ζητήματα που για δεκαετίες, ήδη, αναδείκνυαν πολλοί ερευνητές και περιβαλλοντολόγοι, με ενδεικτικό μόνο παράδειγμα τον Jacques-Yves Cousteau στο United Nations Earth Summit το 1992, όπου ζήτησε από τους παγκόσμιους ηγέτες να μην αφήσουν την «τελευταία ευκαιρία» μας για προστασία του πλανήτη να χαθεί.
Για πολλά χρόνια, η ανταπόκριση σε καλέσματα όπως αυτά των Al Gore ή Cousteau ήταν περιορισμένη, αλλά πλέον τα τελευταία 2 χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κινητοποιηθεί με πιο εντατικούς ρυθμούς στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και όχι μόνο. Ειδικά σε ότι αφορά το πλαίσιο διακυβέρνησης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ξεκίνησε με δυο μελέτες το 2020. Αυτές αποτέλεσαν τη βάση πρωτοβουλιών της Επιτροπής που, ήδη, υλοποιούνται μέσω των Οδηγιών για την υποβολή εκθέσεων για την εταιρική βιωσιμότητα και τη δέουσα επιμέλεια. Το 2022 αποτελεί έτος ορόσημο καθώς οι, επί της αρχής, πολιτικές αποφάσεις που έχουν ληφθεί πλέον εξειδικεύονται και έτσι οι επιχειρήσεις αρχίζουν να έχουν στη διάθεση τους μια εικόνα για το νέο ρυθμιστικό περιβάλλον στο οποίο θα κληθούν να λειτουργήσουν από εδώ και στο εξής.
Αυτό το περιβάλλον θα απαιτεί οι επιχειρήσεις να παρέχουν πληροφορίες και να λειτουργούν με διαφάνεια σε ό,τι αφορά τις δραστηριότητες τους εκείνες, που κατατάσσονται κατά την «ταξονομία» βάσει της συμβολής τους στην επίτευξη των κλιματικών στόχων ή της πρόκλησης σημαντικής ζημιάς στο περιβάλλον και κατά την προτεινόμενη Οδηγία CSDDD σύμφωνα με την τήρηση συμβάσεων που αφορούν κοινωνικά και κυρίως εργασιακά θέματα. Έτσι, κατά τις προβλέψεις της CSRD και των προτύπων που εκπονεί για την εφαρμογή αυτής το EFRAG, οι χρηματοδότες και η κοινωνία θα έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστη, υποκείμενη σε εξωτερικό έλεγχο και συνεκτική πληροφορία για τις επιπτώσεις και τα δυνητικά προβλήματα που προκαλούν οι δραστηριότητες μιας εταιρείας, ενώ εταιρείες και διοικήσεις, σύμφωνα με τις προβλέψεις του σχεδίου της CSDDD, θα έχουν και αστική ευθύνη εφόσον γνωρίζουν και δεν αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που προκύπτουν από τις δραστηριότητες της εταιρείας. Σύμφωνα με τον Ευρωπαίο νομοθέτη, το νέο πλαίσιο θα στρέψει τις διοικήσεις των επιχειρήσεων σε ένα σχεδιασμό που θα ενσωματώνει πιο μακροπρόθεσμους στόχους ειδικά σε ό, τι αφορά περιβαλλοντικές και κοινωνικές παραμέτρους. Σε συνδυασμό με τις νέες προβλέψεις που υλοποιούνται και σε άλλες διαστάσεις της στρατηγικής «fit for 55», η Ευρώπη στοχεύει να θέσει την ιδιωτική οικονομία σε τροχιά ταχείας μετάβασης σε ένα βιώσιμο υπόδειγμα ανάπτυξης.
Σήμερα πλέον όλοι συμφωνούν στον υπόδειγμα αυτό και, αντίστοιχα, στο εγχείρημα της μετάβασης που είναι υπόθεση όλων. Το κράτος, οι πολίτες-καταναλωτές και οι επιχειρήσεις οφείλουν και πρέπει να συνεργαστούν στενά και συστηματικά για να επιτευχθούν οι φιλόδοξοι στόχοι που έχουν τεθεί και την επίτευξη των οποίων άλλωστε επιτάσσει η ίδια η κλιματική αλλαγή. Από την πλευρά του κράτους, το ζητούμενο είναι η διαμόρφωση ενός πλαισίου κινήτρων και αντικινήτρων, φορολογικών, ρυθμιστικών και οικονομικών, έτσι ώστε καταναλωτές και επιχειρήσεις να κινηθούν προς την επίτευξη των επιθυμητών στόχων με τον ταχύτερο ρυθμό που επιτρέπουν οι δεδομένοι τεχνολογικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί περιορισμοί. Οι επιχειρήσεις βέβαια έχουν κομβικό ρόλο, καθώς οι διαδικασίες παραγωγής και εφοδιαστικής αλυσίδας αλλά και ο σχεδιασμός προϊόντων και υπηρεσιών θα επιτρέψουν στους καταναλωτές να υλοποιήσουν τη μετάβαση χωρίς να μειώσουν το βιοτικό τους επίπεδο . Σχετικά, οι διοικήσεις των επιχειρήσεων, συνεπώς, θα πρέπει να λάβουν τις κατάλληλες αποφάσεις που αφορούν τόσο τις υφιστάμενες δράσεις τους όσο και τις επενδυτικές τους επιλογές από εδώ και στο εξής.
Καθώς αναμένουμε την οριστικοποίηση του νέου ευρωπαϊκού πλαισίου για την διακυβέρνηση των εταιρειών, ήδη, έχουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα από τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του νέου ελληνικού νόμου για την εταιρική διακυβέρνηση, του Ν.4706/20, τα οποία ίσως αποδειχθούν χρήσιμα στην παρούσα συγκυρία.
Έρευνα που είχε πραγματοποιήσει ο ΣΕΒ σε συνεργασία με την KPMG πριν την έναρξη ισχύος του Ν.4706/20 ανέδειξε πεδία στα οποία οι επιχειρήσεις ανέμεναν αυξημένες προκλήσεις ως προς τη συμμόρφωση και ειδικά οι μικρότερες εξ’ αυτών, για τις οποίες το κόστος συμμόρφωσης θα ήταν αναλογικά μεγαλύτερο. Έχει ενδιαφέρον ότι ένας μη αμελητέος αριθμός ελληνικών εισηγμένων επιχειρήσεων, κατά περίπτωση περίπου 20%, δήλωνε τότε ότι αναμένει σημαντικές προκλήσεις κατά τη συμμόρφωση με εξειδικεύσεις του συστήματος εταιρικής διακυβέρνησης που περιλαμβάνει ο Ν4706/20, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων εκπαίδευσης και ενημέρωσης των διοικήσεων καθώς και των εκθέσεων βιώσιμης ανάπτυξης. Σήμερα, έχοντας κλείσει το πρώτο έτος ισχύος του νέου πλαισίου, εργαστήρια που έχει πραγματοποιήσει ο ΣΕΒ με α) τον Σύνδεσμο Επαγγελματιών Κανονιστικής Συμμόρφωσης Ελλάδος (ΣΕΚΑΣΕ), με αντικείμενο τις πρόσφατες εξελίξεις και τα επόμενα βήματα που πρέπει να έχουν υπόψη τους οι επιχειρήσεις στα θέματα κανονιστικής συμμόρφωσης, β) τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Στελεχών Διαχείρισης Κινδύνων (ΠΑΣΥΣΔΙΚ-HARIMA) με αντικείμενο τα θέματα διαχείρισης ρίσκου που πλέον διατρέχουν όλο το φάσμα της πληροφορίας που αξιολογεί μια διοίκηση, γ) το Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών Ελλάδας (IIA Greece) με θέμα τη χρήση του εσωτερικού ελέγχου ως εργαλείο αποτελεσματικότερης διοίκησης, αλλά και, δ) με τα μέλη του για τα επόμενα βήματα μετά την εφαρμογή του Ν.4706/20 προκύπτουν ορισμένες επιπλέον χρήσιμες πληροφορίες.
Στα θετικά καταγράφεται η συνολική επαναξιολόγηση και βελτίωση των υφιστάμενων δομών διακυβέρνησης από τις επιχειρήσεις, κάτι που αναγνωρίζεται τελικά από την αγορά ως εργαλείο προστασίας της ίδιας της εταιρείας. Στα αρνητικά καταγράφεται η γραφειοκρατικοποίηση του επιχειρείν και η ενίσχυση ευθυνών, μάλιστα σε μια συγκυρία κατά την οποία η μετάβαση προς το μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί γρήγορες αποφάσεις και ανάληψη ρίσκου. Ως πρόκληση, τέλος, καταγράφεται η υποχρέωση για συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση σε όλο το φάσμα του ανθρώπινου δυναμικού, από τις διοικήσεις ως τα στελέχη και τους εργαζόμενους, ως προϋπόθεση για την πλήρη αξιοποίηση της εταιρικής διακυβέρνησης ως εργαλείου για την παραγωγή αξίας από τις επιχειρήσεις. Τόσο η περυσινή έρευνα όσο και οι πιο πρόσφατες πληροφορίες συνεπώς καταλήγουν πως, μετά την τυπική συμμόρφωση με πιο απαιτητικές και αναλυτικές επιταγές ενός νόμου, παραμένει ως πρόκληση όχι τόσο η λεγόμενη «ουσιαστική συμμόρφωση» αλλά η συνολική βελτίωση και αναβάθμιση της καθημερινής λειτουργίας με τρόπο ώστε η «ουσιαστική συμμόρφωση» ακόμα και με ένα διεθνώς πολύ απαιτητικό πλαίσιο να αποτελεί μια απλή τυπική διαδικασία. Δηλαδή, ένα νέο θεσμικό πλαίσιο μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα μιας προσπάθειας αλλαγής, αλλά η ουσιαστική πορεία προς την αλλαγή δεν τελειώνει εκεί, αντιθέτως τότε μόλις αρχίζει.
Η παρατήρηση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία και για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Ήδη επιχειρηματικοί φορείς, όπως η BusinessEurope, εκφράζουν την ανησυχία ότι το υπό οριστικοποίηση ευρωπαϊκό πλαίσιο, εφόσον δεν βελτιωθεί σε κρίσιμες παραμέτρους, θα φέρει την ευρωπαϊκή παραγωγική βάση σε ανταγωνιστικό μειονέκτημα σε σχέση με τρίτα κράτη και, μάλιστα, με ένα τρόπο που δεν θα συμβάλλει, τελικά, στην επιτάχυνση της μετάβασης. Καθώς η Ευρώπη εργάζεται για την οριστικοποίηση αυτή, αναδεικνύεται πράγματι ως κύρια πρόκληση η διασφάλιση μιας ταχείας και ποσοτικά ευρείας μετάβασης στην πράξη. Ένα νέο νομοθετικό πλαίσιο μπορεί και πρέπει να αποτελέσει το έναυσμα, κάτι που άλλωστε ήδη ζητούσε από το 1992 ο JY Cousteau. Όμως, η επιτυχία του, τελικά, εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο θα διευκολύνει την αγορά να πετύχει με γρήγορους ρυθμούς την επιθυμητή ευρεία και ουσιαστική συμμόρφωση, η οποία να αντανακλά την πραγματική αλλαγή στον τρόπο διαβίωσης όλων μας. Αυτό, εκτός από την καθιέρωση ενός νέου πλαισίου θα απαιτήσει επιπλέον τη διασφάλιση ότι το ισοζύγιο κινήτρων και αντικινήτρων θα μπορέσει να οδηγήσει γρήγορα στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπλέον, αναδεικνύεται ότι η εμπέδωση των νέων, αδιαμφισβήτητα καλύτερων και πιο διάφανων, τρόπων λειτουργίας των επιχειρήσεων και της αγοράς θα χρειαστεί συστηματική και διαρκή προσπάθεια ενημέρωσης σε όλα τα επίπεδα και στην οποία πρέπει να συμβάλλουν αποφασιστικά τόσο το κράτος όσο και οι ηγέτες της αγοράς. Τέλος, τον καλύτερο καταλύτη αλλαγής αποτελεί η ίδια η αγορά, με τις συνήθειες των καταναλωτών να επιδρούν στις επιλογές και όσων χρηματοδοτούν νέες επενδύσεις.
